Wat beïnvloedt de kwaliteit van arbeid van de verzorgenden in RVT's en bij Landelijke Thuiszorg ?

Abstract

De vergrijzing van de bevolking leidt ertoe dat het aantal ouderen toeneemt. De levensverwachting neemt toe, waardoor ook de kans op invaliditeit bij zeer hoogbejaarden zal stijgen. Dit heeft als gevolg dat de vraag naar zorg een enorme groei heeft gekend en in de toekomst zal kennen. Om deze vraag op te vangen is het nodig dat het zorgaanbod in dezelfde richting evolueert als de zorgvraag. De stijgende evolutie in het zorgaanbod is, zoals gebleken uit diverse onderzoeken, echter niet verzekerd. Het is dus van uiterst belang dat de aantrekkelijkheid van de zorgberoepen vergroot wordt. Hierbij is het noodzakelijk dat de kwaliteit van de arbeid van het personeel in de zorgsector bewaakt wordt. We stellen ons in deze eindverhandeling de vraag welke factoren de kwaliteit van de arbeid van de verzorgenden in een aantal rust- en verzorgingsinstellingen en bij Landelijke Thuiszorg beïnvloeden. Om op deze centrale onderzoeksvraag een eerste antwoord te kunnen formuleren hebben we een literatuurstudie uitgevoerd in het derde deel van onze eindverhandeling. Deze literatuurstudie is opgebouwd uit drie hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk gaan we dieper in op een aantal demografische gegevens. Zo zijn we nagegaan welke invloed de vergrijzing juist heeft op de gezondheidszorg. Ook hebben we zowel de vraag naar, als het aanbod van verzorgenden verder uitgediept. Bij de vraag naar verzorgenden hebben we een onderscheid gemaakt tussen de uitbreidingsvraag, de vraag ontstaan uit de groei van de sector, en de vervangingsvraag, namelijk de vraag ontstaan door uitstroom van beroepskrachten hoofdzakelijk door op pensioen te gaan. Om het aanbod van verzorgenden te bepalen zijn we gaan kijken naar de nieuwe arbeidskrachten die jaarlijks de sector betreden. Na een confrontatie van vraag en aanbod zijn we tot de vaststelling gekomen dat er een ernstig tekort aan verzorgenden aanwezig zal zijn in de komende jaren. Het tweede hoofdstuk van onze literatuurstudie bestaat uit het profiel van de verzorgenden. Dit om ons een beter beeld te kunnen vormen van het takenpakket van de verzorgenden, de opleidingen die ze gevolgd hebben en de zorgsettings waarin ze werkzaam zijn. Tenslotte zijn we in het derde en laatste hoofdstuk van onze literatuurstudie dieper ingegaan op de termen belasting en belastbaarheid. In dit hoofdstuk zijn we op zoek gegaan naar factoren die de belasting van de verzorgenden kunnen beïnvloeden. De belastende factoren waarmee de verzorgenden in hun werk te maken krijgen zijn gelegen in de arbeidsinhoud, arbeidsomstandigheden, arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden. De manier waarop de verzorgenden hun belasting ervaren kan afhankelijk zijn van individuele kenmerken zoals leeftijd, gezinssituatie, opleidingsniveau, tewerkstellingspercentage en de jaren van tewerkstelling in de sector Deze kunnen bijgevolg de belastbaarheid van de verzorgenden beïnvloeden Uit de literatuurstudie is duidelijk gebleken dat diverse belastende factoren en individuele achtergrondkenmerken een effect kunnen hebben op de kwaliteit van de arbeid van de verzorgenden. In het vierde deel van onze eindverhandeling, namelijk de praktijkstudie, zijn we nagegaan hoe de verzorgenden werkzaam in een rust- en verzorginstelling en in de thuiszorg hun belasting en belastbaarheid beoordelen. We hebben dit onderzocht aan de hand van “de draaglast- en draagkrachtmeter”. Deze vragenlijst onderzoekt de draaglast (belasting) en de draagkracht (belastbaarheid) van de verzorgenden aan de hand van een aantal items die de mate van fysieke belasting bevragen en een aantal items die de mate van werkdruk bevragen. De mate van fysieke belasting bestaat uit twee categorieën: “de hoogte van de fysieke belasting” en “de materiële werkomstandigheden”. De mate van werkdruk bestaat eveneens uit twee categorieën: “de hoogte van de werkdruk” en “voldoende kunnen ontspannen en/of herstellen”. We zijn de vragenlijst in de eerste plaats gaan afnemen bij de verzorgenden van Landelijke Thuiszorg. Tevens hebben we de meter toegepast in vier Rust-en verzorgingsinstellingen, waarvan drie in Limburg en één in Vlaams-Brabant gelegen. Ook hebben we de groep van verzorgenden tewerkgesteld in deze vier instellingen in zijn geheel bekeken. Bij elk van deze instellingen en bij de RVT’s in hun geheel hebben we onderzocht welke punten uit de vragenlijst negatief en welke positief beoordeeld werden. Hierbij vallen een aantal kenmerken op die in het algemeen negatief beoordeeld werden zoals bijvoorbeeld het werktempo of de werkhouding. Items die eerder positief beoordeeld werden zijn bijvoorbeeld de jobtevredenheid en het aankunnen van emotioneel belastende situaties in het werk. Vervolgens hebben we een vergelijkende analyse uitgevoerd van deze vier RVT’s. Hierbij valt ons op dat er bij het merendeel van de items grote verschillen bestaan tussen de organisaties onderling. Een aantal items zijn echter niet organisatiegebonden bij de vier door ons geselecteerde RVT’s, zoals bijvoorbeeld het werken in kamers met grote risico’s op brand of op ongevallen en het aankunnen van de emotioneel belastende situaties in het werk. Vervolgens hebben we de resultaten van de RVT’s vergeleken met Landelijke Thuiszorg. Dit om een idee te krijgen of de verzorgenden tewerkgesteld in beide zorgsettings de belasting en de belastbaarheid van hun arbeid gelijkaardig ervaren. Hieruit blijkt dat een tiental items op een gelijkaardige manier werden beoordeeld en dat een negen items verschillend werden beoordeeld bij Landelijke Thuiszorg dan bij de groep van de vier RVT’s. De items die zeer duidelijk verschillend werden beoordeeld zijn: “ergonomisch materiaal”, “gewone last”, “zware last”, “hulpmiddelen voor verzorging”, “ongevallenrisico’s”, “werktempo” en “emotionele belasting” Als afsluiting van ons onderzoek hebben we een reeks conclusies geformuleerd. Hierbij hebben we tevens de resultaten bekomen uit de praktijkstudie teruggekoppeld aan de literatuurstudie. Hieruit zijn zowel gelijkenissen als verschilpunten aan de oppervlakte gekomen. We zijn bijvoorbeeld in onze literatuurstudie tot de vaststelling gekomen dat een meerderheid van het personeel werkzaam in RVT’s dikwijls ervaart te moeten werken onder tijdsdruk. Dit werd ook bevestigd in onze praktijkstudie waarin de verzorgenden werkzaam in een RVT frequent aangeven altijd te moeten werken in een gehaast tempo. Een belangrijk verschilpunt met de literatuur lag bijvoorbeeld in het evenwicht tussen de verzorgende taken en huishoudelijke taken in de job als thuisverzorgende. Uit onze praktijkstudie is gebleken dat, in tegenstelling tot wat in de literatuur werd beschreven, de meerderheid van de verzorgenden werkzaam bij Landelijke Thuiszorg altijd tevreden is met het evenwicht tussen deze de verschillende taken in hun job.